Zwyciężczyni

Uwaga: przemoc seksualna wspomniana.

Kolejna inspirująca postać, która była feministką. Znaczy, nie była, ale gdyby za jej czasów istniał feminizm, to byłaby feministką. Jest to osoba związana ze sztuką, znacznie mi bliższą niż muzyka, o której ostatnio tyle pisałam. Jednocześnie najbardziej w tym cyklu cofamy się w czasie – aż do siedemnastego wieku.

Jest mnóstwo malarzy, których naprawdę lubię i do nich należy i Caravaggio. Sam nie mógłby być inspirującą postacią, bo mam dość dużo zastrzeżeń co do jego moralności. Nazywał się Michelangelo Merisi, urodził się w Mediolanie, ale jego rodzina uciekając przed zarazą przeniosła się do Caravaggio. Został reformatorem malarstwa – w jego czasach panował manieryzm. Manieryzm można by opisać jako udziwnienie – malarze umieli już perspektywę i anatomię, umieli stworzyć realistyczny obraz, więc się nieco popisywali umiejętnościami. Jednak Caravaggio wzorował się bardziej na twórczości Gorgione'go oraz regionalnym malarstwie Lombardii. Jego styl zbliżony był do niemieckiego naturalizmu, a w obrazie niżej głowa staruszki jest wzorowana na szkicu Leonarda da Vinci. Twórczość Caravaggia stworzyła barok, pojawił się realizm i ostry światłocień. Mimo to sam artysta został zapomniany w wiekach XVIII i XIX. Jego dzieła przypisano innym malarzom lub o nich zapomniano. Życie i twórczość Caravaggia były po prostu łatwym celem ataków. W dodatku jego rywal Baglione napisał artyście biografię, w której zasugerował późniejszym pokoleniom pogardę dla Caravaggia. Mimo to został odkryty w XX wieku dzięki obserwacji wspólnych cech obrazów.

Judyta obcinająca głowę Holofornesowi, Caravaggio, olej na płótnie, ok. 1598-1599

Historia Judyty to motyw prawdopodobnie z mitologii ugaryckiej, przeczytajcie. Judyta była córką Merariego z pokolenia Symeona, żoną Manassesa z Betulli. Gdy wojska asyryjskie oblegały Betulię, obroniła miasto. Po wieczornych modłach udała się do obozu wroga, mówiąc Asyryjczykom, że chce ocalić swoje życie. Zaprowadzono ją przed oblicze wodza Asyryjczyków, Holofornesa, który zakochał się w niej. Zabrał ją do swojego namiotu, a Judyta obcięła mu głowę, gdy spał. Schowała ją do kosza i wróciła do Betulii, o świcie Izraelici wywiesili ją na murach miasta. Wojsko asyryjskie uciekło na jej widok, a Izraelici ich wyrżnęli.

Dzięki prześwietleniu obrazu wiemy, że Judyta wcześniej miała odsłoniętą pierś. Tkaninę bluzki twórca domalował później. Przyjrzyjmy się najpierw symbolice obrazu. Biel bluzki dziewczyny to niewinność, żółć spódnicy i rudy odcień włosów to podstęp. Ciało Holofernesa jest za duże, podkreśla to ogrom odpowiedzialności na barkach Judyty. Czerwona zasłona zaś zwiększa dramatyzm sceny. A szara szata służącej to dyskrecja. 

Do obrazu pozowała prostytutka Filide Melandroi, ulubiona modelka artysty.

Caravaggio interpretuje temat tak, jak się go powinno interpretować. Niewinna dziewczyna robi coś strasznego, by ocalić miasto.

Teraz możemy przejść do tematu Artemisii Gentileschi. Jest ona pierwszą malarką w historii malarstwa naszego kręgu kulturowego. Wcześniej kobiety jedynie pomagały malarzom, np. swoim ojcom. Orazio Gentileschi najwyraźniej bardzo cenił pomoc córki, gdyż widząc, że ma większy talent niż synowie, wysłał ją na naukę do przyjaciela, który też był malarzem. Nie wiem, czemu nie uczył jej sam – zdaje się, że celował raczej we freski, to może być przyczyna. Była jedną z pierwszych kobiet, które podejmowały w swoim malarstwie tematykę religijną i historyczną. Zatrudniono ją nawet na dworze króla Karola I Stuarta.

Gentileschi to jest zwyciężczyni. Mimo ogromnych ograniczeń dla kobiet jej czasów jest najbardziej wybitną przedstawicielką caravaggionizmu. Powiedziałabym nawet, że jej obrazy zbliżone są poziomem do twórczości Caravaggia – a nie o każdym przedstawicielu tego nurtu da się to powiedzieć. Ale o niej tak – nawet pisząc ten post byłam bliska pomylenia Judyt. Nasza artystka nie tylko została malarką, ale i poruszała tematykę nie dla kobiet i szklany sufit w niczym jej nie przeszkodził. Nie przeszkodziła jej nawet przemoc seksualna, której była ofiarą.

Judyta obcinająca głowę Holofernesa, Artemisia Gentileschi, olej na płótnie, przed 1620

Agostino Tassi to malarz, który uczył Artemisię Gentileschi. Wielokrotnie gwałcił dziewczynę, ale zaoferował jej małżeństwo. Mimo tej wspaniałomyślnej propozycji Gentileschi zaskarżyła go do sądu. Podczas procesu stosowano tortury... wobec Artemisii Gentileschi. Mimo jej upokorzenia dowiedziono, że Tassi planował zabić nową żonę i ukraść część obrazów jej ojca, wcześniej miał inne konflikty z prawem, był oskarżany o gwałty i zabójstwo swej poprzedniej żony. Został skazany, na mniej więcej rok.

Gentileschi inaczej zinterpretowała ten sam temat – Judyty zabijającej Holofernesa. Holofernes nie jest wyolbrzymiony, nie ma bieli symbolizującej niewinność, to jest okrutna Judyta.

Gentileschi wygrała wszystko. Tassi to nikt. O nim się mówi tylko jako o tym, co zgwałcił wybitną artystkę. I za dwa tysiące lat też będzie dla wszystkich jedynie przestępcą. Artysta? Zapomniano o jego twórczości. On sam? Zignorowaliśmy go tak totalnie, że nie używamy nawet jego nazwiska – Buonamici. Nauczyciel? Nie pochwalimy go za nauczanie wybitnej. To Gentileschi jest dla nas artystką. On jest nikim.

Judyta ze służącą, Artemisia Gentileschi, olej na płótnie 1618-1619

Tę Judytę cechuje siła i zdecydowanie. Przed chwilą zabiła Asyryjczyka jego własnym mieczem, a teraz ją i służącą zaniepokoił jakiś dźwięk. Jeśli będzie potrzeba, Judyta znów użyje miecza. Ma bogatą suknię i klejnoty we włosach, ale wyróżnione są zdobienia miecza. Nie chciałabym być sprawczynią hałasu, który słyszała.

Zuzanna i starcy, Artemisia Gentileschi, 1610, olej na płótnie

Zuzanna była żoną Joakima, córką Chilkiasza, piękną i cnotliwą. Dwaj starcy, będący sędziami, zapałali żądzą do kobiety i, gdy się kąpała, posłużyli się szantażem, by ją uwieść. Po odrzuceniu zalotów, oskarżyli Zuzannę przed tłumem o cudzołóstwo. Zostałaby ukamienowana, gdyby nie prorok Daniel. Oburzony nieprawością starych sędziów, wypytując ich z osobna wykazał ich kłamstwa, za co skazano ich na śmierć.

To jeden z pierwszych obrazów artystki. Stworzony w 1610. Tassi stanął przed sądem w 1612. Uważa się, że obrazy Gentileschi są reakcją na traumę, może spełniały funkcje terapeutyczną. Sądzę, że Gentileschi interesowały postacie silnych kobiet z biblii. Inny ciekawy obraz to Jael i Sisera.

Autoportret jako alegoria malarstwa / La Pitturia, Artemisia Gentileschi, olej na płótnie, 1638-1639

Żaden inny artysta wcześniej nie sportretował się jako alegoria malarstwa. Bo la Pitturia to kobieta.

Cesare Ripa w książce Iconologia overo Descrittione dell'Imagini universali opisuje jak powinny wyglądać personifikacje. Malarstwo to piękna kobieta o czarnych włosach, rozczochranych i poskręcanych. Łukowate brwi pokazują kreatywne myśli, na szyi złoty łańcuszek, ubranie drapowane. W jednej ręce trzyma pędzel, w drugiej paletę. 

Bycie kobietą wówczas było jednym z najgorszych błędów, jakie człowiek mógł popełnić. Ale abstrakcyjne pojęcia przedstawiano jako kobiety. Gentileschi tym obrazem podniosła swoją rangę, jej kobiecość jakby przestała być czymś złym.

Fascynuje mnie, jak przebiła szklany sufit i jakie przeszkody musiała pokonać

Źródła: lekcje historii sztuki, Czarodziej pędzla, nieokrzesany i kłótliwy, W stronę sztuki: Orazio Gentileschi, Historia malarstwa europejskiego Marii Backmann, Sztuka: od malarstwa jaskiniowego do sztuki ulicznej pod redakcją Stephena Farthinga, The Most Famous Female Painter You’ve Never Heard About: Artemesia Gentileschi.