Święto słońca

Artykuł pisany pod ludzi bardzo niezorientowanych w temacie. Jeśli za prosty – sorki. W dodatku jest sprzed roku.

Przesilenie zimowe na półkuli północnej wypada 22 grudnia. W wielu religiach jest to czas świąt. Przyczyna tego jest dość prosta – człowiek jest uzależniony od natury. W dawnych czasach, gdy dzień stawał się coraz krótszy, nikt nie potrafił powiedzieć, dlaczego to się dzieje i kiedy długość dnia przestanie się zmniejszać. Musiało to być mocno przerażające i zapewne prowadziło do katastroficznych wizji świata pogrążonego w wiecznej ciemności i zimnie.

Święta związane z przesileniem można podzielić na dwie grupy:

• te, w których do świętowania wystarczy najkrótszy dzień
• te, w których świętuje się, dopiero gdy okaże się, że dnie z powrotem zaczynają się wydłużać – czyli dwudziestego czwartego/piątego grudnia.

Nie da się określić, czym jest spowodowana ta różnica. Przecież nie można powiedzieć, że świętujący z grupy drugiej, co roku musieli się upewniać, że słońce nie zniknie na zawsze, bo byli za głupi, by to przewidzieć, tak jak nie można powiedzieć, że grupa pierwsza bardzo się cieszyła ze znikania słońca albo miała super wiedzę astronomiczną.

Święta przesilenia zimowego to Szczodre Gody, Jul, Saturnalia, narodziny Mitry, narodziny Jezusa i narodziny Horusa. Z czego trzy ostatnie zasługują na miano Bożego Narodzenia.

Trudno te święta ułożyć chronologicznie, proponuję więc inny podział. Święta z pogańskich religii Europy omówmy najpierw, gdyż są do siebie dość podobne i powiązane. Potem wbrew biegowi historii cofniemy się do Egiptu, by po Horusie zająć się, być może, powiązanym z nim Mitrą. Ukoronowaniem tej podróży będzie łączące elementy wszystkich świąt święto narodzin Chrystusa.

Święta europejskie

• Saturnalia – święto Saturna, czyli Starego Słońca, początkowo trwało jeden dzień (19 grudnia), potem tydzień (do 23 grudnia), zaś Oktawian August nakazał je skrócić do zaledwie trzech dni, co nie przeszkodziło Rzymianom w świętowaniu przez siedem dni.
  Było to święto pojednania i równości. Zawieszano wówczas działalność gospodarczą, sądy nie działały, a niewolnicy świętowali na równi z wolnymi. Saturnowi składano ofiary, a orszaki weselących się ludzi zmierzały przez całe miasto na uczty i zabawy.
  Bogaci dawali znajomym drobne przedmioty wykonane ze srebra – metal ten wiązano z Saturnem. Tradycyjnymi podarkami wśród biedniejszych były świece i gliniane figurki zwane sigillaria (figurki te przedstawiały postaci ludzkie i były symboliczną pozostałością dawnego zwyczaju składania ofiar z ludzi dla Saturna). Rzymianie zwykli też stroić wiecznie zielone rośliny – na znak czci dla boga, który może sprawić, że rośliny żyją nawet zimą – i dekorować domy girlandami i lampami. Saturnalia przywracały na tydzień dawne czasy, zanim Jowisz pokonał Saturna.
  
• Jul – święto północnej, germańskiej Europy, liczne odwołania do Jul znajdziemy w islandzkich sagach. Według Adama z Bremy szwedzcy królowie co dziewięć lat składali w świątyni w Uppsali ofiarę z niewolnika, jako część święta Jul. Tradycje Jul obejmują przystrajanie jodły, kładzenie w palenisku odpowiednio przygotowanej kłody drewna, wieszanie w domostwach jemioły i ostrokrzewu, dawanie prezentów oraz ogólnie rozumiane świętowanie.
  Taką samą nazwę ma celtyckie święto. Jest ono bardzo podobne, warto jednak zwrócić uwagę na jemiołę. Tę niezwykłą roślinę celtyccy kapłani – druidzi - w dniu przesilenia zbierali z dębu (na którym dość rzadko rośnie) używając złotego sierpa. Pęd owijano w płótno, nie mógł dotknąć ziemi. W Anglii w najkrótszy dzień wieszano jemiołę pod sufitem, miała sprowadzić do domu pomyślność, szczęście bogactwo.
• Szczodre Gody – święto zimowego przesilenia. Zwycięstwo światła nad ciemnością symbolizuje czas, w którym zaczyna przybywać dnia, a nocy ubywać – tym samym przynosząc ludziom nadzieję, optymizm oraz radość. W czasie świąt wróżono, chcąc się czegoś dowiedzieć o nowym roku. Używano do tego między innymi siana ścielonego pod obrusem; obserwowano też pogodę podczas następnych dwunastu dni. Okresowi Szczodrych Godów towarzyszył również zwyczaj kolędowania, który pierwotnie związany był z radosnymi pieśniami noworocznymi oraz wywodzącym się jeszcze z tradycji słowiańskiej Turoniem. Do wspólnego stołu zapraszano też dziady, którym zostawiano jedno puste nakrycie.
  W folklorze wschodnio- i południowosłowiańskim spotykamy się z określeniami letnie słońce i zimowe słońce, sugerującymi dwoistość tego ciała niebieskiego. Zatem między równonocą jesienną a wiosenną, świeci słońce zimowe, znajdujące się dalej od ziemi.

Potem Jul użyczyło nazwy świętu wiccańskiemu. Jednak wicca nie jest kontynuacją żadnej konkretnej tradycji, zatem i święto to nie jest dokładnie takie jak w Asatru. W wierzeniach wiccan znalazły się takie elementy jak wianki, tradycyjnie palone kłody, dekorowanie drzewek, dekorowanie domostw jemiołą, ostrokrzewem czy bluszczem, obdarowywanie prezentami, a nawet kolędowanie – wszystkie te elementy uznawane są za święte. W większości tradycji wywodzących się z religii wicca święto pochodzące od Jul obchodzi się również jako czas ponownych narodzin Wielkiego Bóstwa, przychodzącego pod postacią nowego słońca, rodzącego się przy przesileniu.

Boże Narodzenia

Ozyrys został podstępnie zamordowany przez Seta. Jego żona Izyda zebrała wszystkie kawałki poćwiartowanego ciała męża, poza penisem, którego zjadł sum nilowy. Używając magii, przywróciła Ozyrysa do życia, a on stał się pierwszą mumią. Wersje poczęcia Horusa są dwie: Izydę zapłodnił boski ogień lub bogini dodała okaleczonemu mężowi złotą wersję najważniejszej części ciała. Bóg Horus urodził się mimo braku seksu (Ozyrys niezależnie od wersji towarzyszył Izydzie jedynie duchowo) w dwudziesty pierwszy/drugi dzień grudnia. Ten mit podkreśla rolę Horusa jako boga słońca*.

Horus był jednym z najstarszych i najważniejszych bóstw egipskiego panteonu. Czczony pod zwierzęcą postacią sokoła bóg nieba i światła, którego jednym okiem było słońce, drugim księżyc, Horus to protektor władzy królewskiej. Z tego powodu przedstawiano go w koronie pszent, połączeniu Czerwonej Korony Dolnego Egiptu i Białej Korony Górnego Egiptu.

W zaratusztrianizmie pojawia się postać dawnego boga Mitry, znanego też w hinduizmie. Mitra był bardzo chodliwym bóstwem, gdyż pojawił się w jeszcze jednej religii. W epoce hellenistycznej w cesarstwie rzymskim pojawia się mitraizm. Była to religia dla wtajemniczonych – przechodzono przez aż siedem stopni. Niewiele wiemy o tajemnych misteriach, bo przecież były tajemne. Jednak w mitreach zachowały się przedstawienia Mitry, boga słońca i wojny, zabijającego byka. W trakcie owego obrzędu Mitrze towarzyszą dwaj dadoforzy**: Cautes i Cautopates; jeden trzyma pochodnię zwróconą do góry, drugi trzyma pochodnię zwróconą do dołu. Symbolizują oni zrównanie dnia z nocą: Cautes symbolizuje moment równonocy wiosennej, Cautopates-równonoc jesienną. Dadoforzy ubrani są jak Mitra, w fakcie zaś, że przedstawiani są ze skrzyżowanymi nogami, doszukiwano się aluzji do punktu przecięcia równika z ekliptyką punktu wiosny i jesieni. Byka i postacie pojawiające się przy tauroktonii*** interpretuje się jako symbole ciał niebieskich; główne święta mitraizmu też wyznaczone są przez zdarzenia astronomiczne, więc może to mieć głębszy sens. Świętowano zaś w:

• każdą niedzielę, czyli dzień słońca (Sunday i słowa z innych języków);
• wiosenną równonoc, gdy Mitra zmartwychwstawał;
• zimowe przesilenie, gdy się urodził.

W Rzymie pod wpływem mitraizmu i innych kultów rozwinął się kult Niezwyciężonego Słońca (Sol Invictus), którego święto przypadało również 25 grudnia i poświadczono je źródłowo pierwszy raz w 354 r.n.e..

Dochodzimy wreszcie do najbardziej popularnego święta narodzin Jezusa z Nazaretu. Jest ono mieszaniną wszystkiego. Podobieństwa te uderzyły nawet Doktorów Kościoła i tłumaczyli je oni jako dzieło szatana pragnącego odwieść ludzi od wiary prawdziwej przez podstępne jej naśladowanie.

~Mt 2, 1
¹ Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy

~Łk 2, 1-8
¹ W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta, żeby przeprowadzić spis ludności w całym państwie. ² Pierwszy ten spis odbył się wówczas, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz. ³ Wybierali się więc wszyscy, aby się dać zapisać, każdy do swego miasta. ⁴ Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, ⁵ żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna. ⁶ Kiedy tam przebywali, nadszedł dla Maryi czas rozwiązania. ⁷ Porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie. ⁸ W tej samej okolicy przebywali w polu pasterze i trzymali straż nocną nad swoją trzodą.

Tylko tyle wiadomo z biblii o narodzinach Jezusa. Jeśli naprawdę urodził się w grudniu, to jestem pełna podziwu dla pasterzy, gdyż nawet w naszych czasach w Izraelu mogą występować przymrozki, a w końcu mamy globalne ocieplenie. I Betlejem jest w górach, na wysokości 775 metrów n.p.m.

Oczywiście, nie stąd pochodzi ta data. Święta tego pierwsi chrześcijanie nie obchodzili. Dopiero w Egipcie wybrano datę 6 stycznia, która w IV wieku przyjęła się na całym wschodzie.

Jednak, gdy mitraizm rósł w siłę, Kościół rywalizował z nim o rząd dusz w Cesarstwie. Nie miał nic ciekawego do zaoferowania, poza pomysłowością swych kapłanów, którzy wpadli na pomysł, że skoro Mitra ma fajne święto i ludzie wolą jego czcić między innymi przez to fajne święto, to w chrześcijaństwie też musi takie być. Zachód postanowił świętować w grudniu, a kościół wschodni się dostosował. Co ciekawe, według kalendarza juliańskiego 25 grudnia wypada 7 stycznia naszego kalendarza, a więc ostatecznie kościoły wschodnie świętują bliżej daty egipskiej niż daty Mitry.

Bibliografia: Awesta, Biblia Tysiąclecia, Frazer James, Złota Gałąź, Gieysztor Aleksander, Mitologia Słowian, Jacq Christian, Egipcjanki, Opracowanie zbiorowe, Religie Bliskiego Wschodu i Dawnej Europy: zarys dziejów, Opracowanie zbiorowe, Leksykon religioznawczy, Piekarczyk Stanisław, Mitologia germańska, Rosen-Przeworska Janina, Religie Celtów, Szyjewski Andrzej, Religia Słowian, Maria Ziółkowska, Szczodry wieczór, szczodry dzień, histurion.pl, britannica.com,

* Od napisania tego artykułu słyszałam parę razy, że choć mit jest taki, jaki podałam, to Horus nie urodził się 22 grudnia. Ma to być jedna z wielu bzdur rozpowszechnianych w celu stworzenia wrażenia, że chrześcijaństwo jest złe, bo czerpie z innych religii (jakby jakaś religia tego nie robiła). Wydaje mi się, że w Egipcjankach Christiana Jacqa w micie opowiedzianym, by zająć się postacią Izydy, nie Horusa, była podana taka data. Faktem jest jednak, że Horus nie miał 12 uczniów, nie był ukrzyżowany, mimo tego, co okrąża internety przed każdym przesileniem.
** Młodzieńcy trzymający pochodnie
*** Zabijanie byka