Słów kilka o zaratusztrianizmie

Przenieśmy się trzy tysiące lat wstecz, do dalekiej Persji i Turkmenistanu. Żyje tu lud o nieznanej nazwie, posługujący się językiem, który pewnego dnia Europejczycy nazwą awestyjskim. Ich religią jest mazdaizm, religia politeistyczna. Miała ona kastę kapłanów, którzy składali ofiary z soku z rośliny Haoma*. Wśród owego ludu żyje Zaratusztra Spitama. Był jednym z niewielu przedstawicieli swego plemienia, które przegrało kilka bitew za dużo. Szukał on dobra. Uczył się u innych kapłanów, niestety nie dowiedział się tego, czego chciał. W trzydziestym roku życia, podczas pewnego święta, objawiła mu się istota, która przedstawiła się jako Wohu Manah i zaprowadziła proroka przed oblicze boga Ahura Mazdy. Ten objaśnił Zaratusztrze zasady nowej religii – w księdze Wendidad są piękne dialogi z Ahura Mazdą, Zaratusztra dopytuje co jest pierwszą najlepszą rzeczą, drugą najlepszą, o pierwszy najgorszy grzech i kolejne najgorsze grzechy, a bóg cierpliwie wszystko wyjaśnia.

Zaratusztra próbował nawrócić swych rodaków, ale nie szło mu zupełnie i prorok zmuszony był do ucieczki do Chorezmu. Zaratusztrianizm przyjął Wisztaspa, król tego państwa. Władcom państw ościennych nie spodobało się to, ale atak na Chorezm poskutkował powstaniem dużego królestwa, w którym panował zaratusztrianizm. Sam Zaratusztra ożenił się z bratanicą króla.

Według tzw. Starej Awesty Zaratusztra nie umarł, tylko zanurzył się w wodach jeziora Kasaoja w Pamirze. Jednak inna wersja każe mu być zabitym podczas odprawiania nabożeństwa.

Świat

Zaratusztrianizm odrzuca politeizm, na rzecz dualistycznego obrazu świata. Ahura Mazda i Angra Mainju są sobie niemal równi, ale Ahura Mazda jest jedynym prawdziwym bogiem, zaś Angra Mainju to zło. Ahura Mazda pozostając jednością ma siedem emanacji, amesza-spentów, najważniejsza to Spenta Mainju, pozostałe to: Ameretat, Armaiti, Asza Wahiszta, Chszatra Wairja, Haurwatat, Wohu Manah.

Oprócz tego Ahura Maździe towarzyszą Spenta Jaza - święci, należą do nich nie tylko ludzie, ale i dawni bogowie Ariów z panteonu mazdaizmu. Jazaci opiekują słońcem (Mitra, dawniej bóg słońca) i księżycem, gwiazdami, ziemią, powietrzem, ogniem i wodą. Niektórzy to uosobienie oderwanych pojęć jak Zwycięstwo (Verethragna, jego imię stało się nazwą planety Mars), Prawda i Pokój. Uprzywilejowaną pozycję ma Atar, zwany synem Ahura Mazdy. Zaś światem zajmuje się Sraosza. Niżej w hierarchii znajdują się frawaszi, aniołowie-stróże. Każdy zaratusztrianin znajduje się pod opieką swojego niewidzialnego frawaszi. Nie-zaratusztrianin też.

Ale Angra Mainju też ma pomocników. Nazywają się oni dewami, tak samo jak bogowie hinduizmu i potężne byty w buddyzmie. Słowo to ma korzenie praindoeuropejskie; łączy się z Dzeusem oraz polskim dziwem. Zaratusztrianizm jako monoteizm dokonał demonizacji dawnej wiary (dewy czczono przed Zaratusztrą) i wszystkich religii obcych, gdyż obcy bogowie są dewami. Podobnie chrześcijańscy misjonarze utożsamiali kult Jeszy, Freya i innych z kultem diabła.

Prawdopodobnie hierarchię piekielną rozbudowano później, by było bardziej symetrycznie. Amesza-spentom odpowiada sześciu arcydiabłów nie będących częścią Arymana + sam Aryman. Wśród nich znajduje się np. Akamana i Indra, demon wojny. kłótni i zabójstwa. To mniej więcej przeciwieństwa amesza-spentów.

Ahura Mazda stworzył świat, ale bez ognia. Zajęło mu to siedem dni. Pozostawił świat w stanie bezcielesnym i zatrzymał czas, by odpocząć. Wszystko było doskonałe i na swoim miejscu w owej pierwszej epoce świata. Potem Ahura Mazda stworzył ogień i uruchomił czas z powrotem nadając wszystkiemu cielesność. To otworzyło Angra Mainju furtkę. Zaatakował i skaził wszystkie 7 tworów Ahura Mazdy. Skalał ziemię, tworząc pustynię, zasolił wodę w morzach, przebił południową stronę nieba, spowodował więdnięcie roślin, śmierć pierwszego byka oraz pierwszego człowieka, a na koniec zniszczył nieskalaną czystość ognia, tworząc dym.

Tak zaczyna się druga epoka, gdy dobro i zło ze sobą walczą. Dobrym zwierzętom, takim jak pies czy wół, zaratusztrianizm przeciwstawia złe, wilka i węża, roślinom jadalnym – trujące. Człowiek znajduje się na linii frontu i wyznając zaratusztrianizm zwraca się do Ahura Mazdy, podczas gdy wyznając inne religie służy złu.

Pod koniec tej epoki do jeziora Kasaoja wejdzie dziewica, by cudownie zapłodniona nasieniem Zaratusztry urodzić Saoszjanta. Ten poprowadzi sprawiedliwych do walki ze złem, a Ahura Mazda zstąpi na ziemię, by oddzielić dobro od zła i przywróci doskonały stan epoki pierwszej zostawiając ogień, czas i cielesność.

Wszyscy, którzy kiedykolwiek żyli, zmartwychwstaną. Dobrzy trafią do Garo-nmana, źli do piekła. Zostanie odprawione nabożeństwo, zbawieni dostaną napój z haomy zapewniający nieśmiertelność. Ziemię zaś oczyści roztopiony metal.

Na razie dusze zaratusztrian po śmierci przez trzy dni kręcą się przy ciele, wtedy podliczane są humata, huchta i hwareszta oraz złe myśli, złe słowa i złe czyny. Potem wędrują przez most do zaświatów odlatując albo z wonnym powiewem, albo wśród przykrych wyziewów. Naprzeciw wyjdzie piękna dziewczyna lub wstrętna czarownica. Sprawiedliwi trafiają do raju, a źli cierpią męki u Angra Mainju. Gdy zdarzy się, że dobro i zło w danej osobie są sobie równe trafia ona do krainy umarłych i jako szary cień nie czuje ani radości, ani smutku. Sędziami są Mitra, Sraosza i Rasznu, który waży myśli, słowa i czyny na wadze sprawiedliwości.

Człowiek

Każdy człowiek pochodzi od pierwszych ludzi o imionach Maszja i Maszjoi. Zrodzili się oni z nasienia Gajomarda, praojca ludzi, zabitego przez Arymana. Mieli osiem par dzieci, pierwsze dwie nie miały potomków, zaś my pochodzimy od reszty.

Człowiek składa się z niematerialnej, pierwotnej duszy i materialnego, wtórnego ciała. W dniu śmierci dusza nie ulega zniszczeniu, ale łączy się z frawaszim. Jest on jedną z trzech władz duchowej części człowieka, oprócz niego są jeszcze daena i urwan.

Najważniejszą cnotą zaratusztrianizmu jest czystość. Cnoty kardynalne zaś to szczerość, prawdomówność, dobroczynność, hojność i litość. Herodot pisał o Persach:

Dzieci swe kształcą od piątego do dwudziestego roku życia tylko w trzech rzeczach: w jeździe konnej, w strzelaniu z łuku i w mówieniu prawdy.

Kłamstwo, oszustwo i wiarołomstwo uważane były za grzechy najcięższe, zaś zadłużanie się było czynem haniebnym, gdyż kto robi długi, ten zmuszony jest uciekać się do wykrętów i kłamstw.

Obowiązek czystości obejmuje ciało; ćwiczenia cielesne i sporty były nakazem religii (por. kalokagatia, którą wszyscy mieliśmy na polskim, oraz mens sana in corpore sano). Obejmuje to też ubrania, naczynia kuchenne i inne przedmioty. Łączył się także z zakazem innych nadużyć: nieumiarkowania w jedzeniu i piciu, rozwiązłości, spędzenia płodu, uwiedzenia dziewczyny i homoseksualizmu. Kobieta podczas menstruacji objęta jest specjalnymi przepisami, nakazującymi między innymi odosobnienie.

Wśród religijnych obowiązków zaratusztrianina najważniejszy jest nakaz utrzymywania czystości ziemi, wody i ognia. Istnieją przepisy określające stopnie zanieczyszczenia i rytuały oczyszczenia. Oprócz tego jest religijny obowiązek uprawy roli i hodowli zwierząt z krową i psem na czele. Twory Arymana należy tępić, a są to: jadowite węże, żaby, ropuchy, szczury, robactwo i szkodniki. Ogrodnictwo i nawadnianie ziemi za pomocą kanałów – również nakazane.

Duchowe oczyszczenie zapewnia wyznanie grzechów przed kapłanem i pokuta, czasem ograniczająca się do odpowiedniej ofiary lub modlitwy, a innym razem będąca pożyteczną dla ogółu pracą. Za niektóre przewinienia Ahura Mazda wyznaczył chłostę. Fizycznie oczyścić się można za pomocą wody lub krowiej uryny, a gdy ich brakowało – za pomocą ziemi. W razie dużego zanieczyszczenia należy zwrócić się do kapłana.

Dzisiejsi zaratusztrianie budują świątynie, w których pośrodku, na ołtarzu płonie święty ogień podsycany drewnem cedrowym. Ołtarz jest odgrodzony od wiernych, dostęp do niego ma jedynie kapłan. W porównaniu do innych wyznań – świątynie są bardzo skromne. Podczas nabożeństw kapłan przyrządza napój z mleka i parahaomy, poświęca recytując odpowiednie modlitwy i wypija. Dalej święci się wodę i krowią urynę, używane do ablucji, oraz święci się i ofiarowuje masło.

Jednym z najważniejszych świąt zaratusztrianizmu jest Nou-ruz przypadający na wiosenną równonoc i obchodzony w Iranie także przez muzułmanów jako święto państwowe.

Skłonność do mistycyzmu i życia zakonnego pojawiły się późno, pod wpływem innych religii. Pierwotny zaratusztrianizm był religią praktyczną, porządkującą życie zwykłego człowieka i czyniącą je lepszym i pełniejszym.

Słowniczek:

• Ahura Mazda – Pan Dobra/ Pan Mądrości 
• Akamana – Zła Myśl 
• Ameretat – Długie Życie (Nieśmiertelność) 
• Amesza-spenta – święty-nieśmiertelny 
• Angra Mainju – Zły Duch 
• Armaiti – Święte Oddanie 
• Asza Wahiszta – Najlepsza Prawość 
• Atar - Ogień 
• Chszatra Wairja – Panowanie nad Pożądaniem 
• Činwad - nazwa mostu do zaświatów 
• Daena – sumienie, moralny instynkt 
• Garo-nmana - niebo 
• Haurwatat – Zdrowie (Doskonałość) 
• Humata – dobre myśli 
• Huchta – dobre słowa 
• Hwareszta – dobre czyny 
• Izaszne – nabożeństwo 
• Nou-ruz – Nowy Rok 
• Rasznu - Prawda 
• Sraosza – Posłuszny 
• Urwan – wewnętrzny zmysł pozwalający odróżnić dobro od zła 
• Usztra – wielbłąd (nie wiadomo, co oznacza całe imię Zaratusztry) 
• Verethragna - Zwycięstwo 
• Wohu Manah – Dobra Myśl

Bibliografia: Awesta, Dzieje Herodota, Religie Bliskiego Wschodu i Dawnej Europy: Zarys dziejów, autorem części o religiach Iranu był Franciszek Machalski, opracowanie zbiorowe Leksykon religioznawczy, stat.gov.pl, mac.gov.pl, ishwar.com, iranicaonline.com, zarathushtra.com, awesta.org.

Ten artykuł o Zaratusztrze powstał dawno temu i nie na bloga. Jednak chęć podzielenia się informacjami o tej niezwykłej religii, połączona z obecnością artykułu na dysku zrobiła swoje.

*Rośliny podejrzewane o bycie haomą mają polskie nazwy, ale niestety nie wiem, której nazwy użyć.